Hz. Ali (r.a) ilme ve âlime önem verdiği gibi, sahip olunan ilimle amel edilmesine de büyük önem vermek-te idi. Zaten dinî geleneğimizde ilim, sırf bilgi için değil, amel etmek, yaşamak, pratik hayatta uygulamak için öğrenilir. Peygamber Efendimiz, kendisi ile amel edilmeyen faydasız ilimden Allah’a sığınırdı. Hz. Ali, dünyayı ayakta tutan şeylerden birinin de ilimleri ile amel eden âlimlerin olduğunu söylerdi.
Nitekim Hz. Ali, Cabir b. Abdullah’a şöyle demiştir: “Dünya dört şey ile ayakta durmaktadır:
a- İlmi ile amel eden âlim,
b- Öğrenmekten kaçınmayan cahil,
c- Malından cimrilik yapmayan zengin,
d- Dünyasına karşılık ahiretini satmayan fakir.
Âlim ilmi ile amel etmediğinde, cahil öğrenmekten kaçınır. Zengin meşru malında cimrilik ettiğinde, fakir dünyasına karşılık ahiretini satar. Onlara yetmiş kere yazıklar olsun, onlar kahrolsunlar.” (Fahreddin Râzî, age., II, 283). İlimleriyle amel etmeyen bilginler halka kötü örnek olurlar. Bu konuda Hz Ali şöyle derdi: “İnsanlar, âlimlerin ilimleriyle amel etmediklerini gördükleri için ilme rağbet göstermiyorlar.” (Maverdi, age.,199)
Bazı sözleri:
Hz. Ali (r.a.)’ın bariz vasıflarından biri de çok güzel hatip oluşu ve güzel söz söyleme yeteneğine sahip oluşudur. Onun için kendisinden çok özlü sözler rivayet edilmiştir. Bunlardan ilimle ilgili olanlardan tespit edebildiklerimizi nakletmek istiyoruz:
Hz. Ali (r.a.) bir defa huzurunda bulunanlara şöyle hitab etmişti: “Size beş şey öğreteceğim, dikkat edin, ezberleyip aklınızdan çıkarmayın. Onları gemilere binip uzun seferlere, uzak memleketlere gitseniz bile benden başka ehlini bulup soramazsınız:
a- Kimse Allah’tan başkasından bir şey ümit etmesin.
b- Kimse günahından başka bir şeyden korkma-sın.
c- Âlim bilmediği şeyi öğrenmekten omuz silkmesin, kaçmasın.
d- Sizden birinize bilmediği bir şeyden sorulursa, bilmem desin.
e- Ceset için baş ne ise, iman için de sabır odur.” (Maverdi, age., 195)
Burada Hz. Ali’nin öğütlerinden biri de, insan bilmediği bir soru ile karşılaşırsa, “bilmiyorum” demelidir. İnsan, kendisine sorulan her soruya cevap vermek durumunda değildir. Özellikle dinî konularda bilmediği sorulara “bilmiyorum” diye bilmeli. Bu, bir erdemliktir. Bunun ilim tarihimizde misalleri çoktur. Dinî konularda sorulara verilen cevaplara fetva diyoruz. Bilmeden fetva vermenin sorumluluğu büyüktür. Bunun için Peygamber Efendimiz Hadis-i Şeriflerinde: “Sizin fetva verme-ye en cür’etli olanınız, ateşe girmeye en cür’etli olanınızdır.” (Dârimî, Mukaddime, 30); “Bilmediği halde insanlara fetva veren kimseye, yer ve gök lânet eder.” (İsmail Hakkı Bursevî, age., I, 493) buyurmuştur.
Dinî ilimleri öğrenmek için her şeyden önce yüce kitabımız Kur’an-ı Kerim’in okunması gerekir. Çünkü dinî ilimlerin ana kaynağı Kur’an-ı Kerim’dir. Hz. Ali şöyle demiştir: “Altı şey mürüvvettendir. Bunların üçü hazarda, üçü de seferdedir. Hazarda olanlar; Allah’ın kitabını okumak, mescitleri imar etmek ve Allah için dostlar edinmektir. Seferde olanlar ise; azığı paylaşmak, güzel ahlâk sahibi olmak ve günaha girmeksizin şakalaşmak.” (İsmail Hakkı Bursevî, Rû- hu’l-Beyan (trc. H.Kamil Yılmaz ve dğr.), İst.2005, I, 564)
Peygamber Efendimiz bir Hadis-i Şeriflerinde: “Kim ilim yolunu tutarsa, Allah ona cennete giden yolu kolaylaştırır.” (Tirmizî, İlim, 2) buyurmuştur. Hz. Ali (r.a.) de bu konuda: “Kim ilmi talep eder/ilim elde etmek için çalışırsa, cennet de onu talep eder. Kim de günah kazanmak için çaba gösterirse, cehennem de onun için çabalar.” (İbn Hacer, Münebbihât, s. 3) demiştir. Hz. Ali bir defa da şöyle demiştir: “Şu beş şey olmasaydı insanların hepsi iyi olurdu:
a- Cahilliğe razı olmak/ ilim tahsili için çalışmamak,
b- Dünyaya aşırı düşkünlük,
c- İhtiyaç fazlası malda cimrilik etmek,
d- Amelde/ ibadet ve işlerinde riyakar olmak,
e- Kendi görüş ve düşüncesini beğenip kibirlenmek.” (İbn Hacer, age., s. 20)
Hz. Ali özellikle çocukların ve gençlerin eğitim ve öğretimine büyük önem verirdi. O: “Çocuklarınızı, içerisinde yaşadığınız zamana göre değil, onların yaşayacakları zamana göre yetiştirin” derdi. Gençlerin eğitimi konusunda da: “Gençlerin kalbi boş tarla gibidir, ona bilgiden ne atılırsa derhal kabul eder.” (Maverdi, age.149) derdi. Böylece çocuklarımıza güzel şeylerin öğretilmesine ve iyi eğitilmelerine dikkati çekerdi.
Bazı sorulara verdiği cevaplar:
Genel olarak eğitim ve öğretimde, özel olarak ise dinimizi öğrenme hususunda soru ve cevap önemli bir yer tutar. İnsan bilmediği şeyleri üç şekilde öğrenebilir:
1- Sohbet, vaaz, nasihat, konferans vb. dinlemek suretiyle,
2- Okumak suretiyle,
3- Sormak suretiyle.
Dinimizde bunların üçü de tavsiye edilmiştir. Okuyarak ve dinleyerek öğrenmenin yanında sorarak öğrenmenin de ayrı bir yeri ve önemi var. Onun için dinimiz bilmediğimiz şeyleri öğrenmek için bilenlere sormamızı emretmektedir. Nitekim Kur’an-ı Kerim’de: “Bilmiyorsanız ilim ehline/ bilenlere sorunuz” (Nahl, 43; Enbiyâ,7) buyrulmuştur. Sevgili Peygamberimiz de: “essüâlü nısfu’lilmi: Soru ilmin yarısıdır” (Aclûnî, Keşfü’l-Hafâ, I, 457) buyurmuştur.
Bir defa Peygamber efendimizin amcası Abdullah’ın oğlu Abbas’a: “Sen bu kadar ilme nasıl kavuştun?” diye sorduklarında, cevaben: “Daima soran dil, düşünen kalp ile” demiştir. (Mâverdî, age., 184). Kur’an ve sünnetten ilham alan Müslümanlar öteden beri bilmedikleri hususları öğrenmek için hep bilenlere sormuşlar-dır. İlim şehrinin kapısı Hz. Ali’ye de zaman zaman sorular sorulmuş o da ilginç cevaplar vermiştir. Aslında güzel soru sormak maharet işidir, sorulan sorulara anında güzel cevap vermek ise hiç şüphesiz keskin ze-ka ürünüdür. Hz. Ali müşkil meselelere cevap vermesiyle tanınır. Onun üstün zekasını ortaya koyan aşağıdaki sorulara verdiği cevapları nakletmek istiyoruz:
1- İnsanlar bir defa Hz. Ali’ye:
“-Cenab-ı Hak bu kadar kalabalık halkı nasıl mizan/terazi kurup hesaba çeker?” diye sormuşlardı. Hz. Ali şöyle cevap vermişti:
“-Onları kalabalık ve çokluğuna rağmen, nasıl ayrı ayrı rızıklarını yetiştiriyorsa öylece hesap buyurur.” (Mâverdî, age., 75-76). Abdullah b. Abbas (r.a.)’a da: “Beden çürüyüp harap olduktan sonra ruhlar nereye gider?” diye sorduklarında: “Yağ tükendiğin-de kandilin ateşi nereye gidiyorsa, ruhlar da oraya gider” diye cevap vermişti. (Mâverdî, age.,76).
2- Bir defa Hz. Ali, kendisine:
“-Gökle yer arasında ne kadar mesafe var?” diye soranlara:
“-Kabul edilmiş duanın kat edip çıktığı mesafe kadar” cevabını vermişti.
“-Doğu ile batı arasındaki mesafe ne kadardır?” diye soranlara da:
“-Güneşin bir günlük mesafesi kadar” diye cevap vermişti. (Mâverdî, age., 77)
3- Hz. Ali’ye:
“- Yer ve gök yaratılmadan önce Hak Teâlâ Hazretleri nerede idi?” diye sorulmuş, o da cevaben:
“- ‘Nerede’ sorusu mekân ifade eder. Hâlbuki herhangi bir mekân bulunmaz iken de Allah mevcuttu. Hak Teâlâ bugün de mekândan münezzehtir” (İ. Hakkı Bursevî, age., II,281) demiştir.
Hz. Ali’ye bu soruları soranlar ister öğrenmek için, ister imtihan için, her ne maksatla sormuş olurlarsa olsunlar, keskin zekâ ürünü, ikna edici ve susturucu bir cevap almışlardır.
Müşriklerin anlamakta güçlük çektikleri hususlardan biri de öldükten sonra tekrar dirilme hadisesi idi. Mekke müşrikleri bunu bir türlü kabul edemiyorlardı. Bu konu-da Peygamber Efendimiz’e çeşitli sorular soruyorlar ve itirazlar ileri sürüyorlardı. Onun için Mekke’de inen sûrelerde en çok üzerinde durulan konulardan biri de bu idi. Azılı müşriklerden Übey b. Halef eline bir çürümüş kemik parçası alarak, Hz. Peygamber’in huzuruna gelir ve onu eli ile ufalayarak:
“- Yâ Muhammed, bu böyle çürüyüp kül gibi olduktan sonra, Allah’ın bunu dirilteceğini mi söylüyorsun?” der. Peygamber Efendimiz de:
“-Evet, Allah seni diriltecek ve cehenneme girdirecek” diye cevap verir. (bk. Nesefî, Medârik, III, 22). İşte bunun üzerine Yâsin Sûresinin son sayfasında bulunan aşağıdaki Ayetler iner: “İnsan kendisini bir nutfeden/spermden yarattığımızı görmez mi ki, şimdi (küçük aklıyla bize) apaçık bir hasım kesilir ve kendi yaratılışını unutur da; “Şu kemikleri hem de çürümüşken kim diriltecek?" diyerek, bize misal verme- ye kalkar. De ki: "Onları ilk defa yaratan diriltecektir. O, her türlü yaratmayı bilendir. Yaş ağaçtan size ateş çıkarandır. Ondan ateş yakarsınız. Gökleri ve yeri yaratan, kendilerinin benzerini yaratmaya kadir olmaz mı? Elbette olur; çünkü O, yaratan ve bilendir. Bir şeyi dilediği zaman, O`nun buyruğu sadece, o şeye "ol" demektir, hemen olur. Her şeyin hükümranlığı elinde olan ve sizin de kendisine döneceğiniz Allah münezzehtir.” (Yasin sûresi, 77-83). Bu Ayet-i Kerimelerden, öldükten sonra dirilmenin misallerinin tabiatta da görüldüğü anlaşılmaktadır.
4- İşte Hz. Ali (r.a.) da öldükten sonra dirilmeyi inkâr edenlere şöyle cevap vermektedir: “Müneccimle tabip dediler ki: “Ölüler bir daha dirilmezler.” Onlara de ki: “Dediğiniz doğru çıkarsa benim bir kaybım olmaz. Ama benim dediğim doğru çıkarsa ikiniz de hüsranda kalırsınız.” (S.Uludağ, Fahreddin Râzî, Kültür Bakanlığı Yay. Ankara, 1991, s. 133)
5- Sahabe-i kiramın büyüklerinden biri olan Selman-ı Fârisî hazretleri Hz.Ali’ye:
“- Ya Ali! Beni Allah’ın gazabından uzak edecek bir şey gösterir misin?” deyince:
“- Gazap etme” buyurdular. (Maverdi, age. 658)
6- Hz. Ali (r.a.)’ye: “Gökten daha ağır, yeryüzünden daha geniş, denizden daha zengin, taştan daha katı, ateşten daha yakıcı, zemheriden/ şiddetli kara-kıştan daha soğuk, zehirden daha öldürücü ne olabilir?” diye soruldu. Şöyle cevap verdi:
a- “Suçsuz kişiye atılan iftira, gökten daha ağırdır.
b- Hak/ gerçek, yeryüzünden daha geniştir.
c- Kanaatkâr kimsenin gönlü, denizden daha zengindir.
d- Münafık kişinin kalbi, taştan daha katıdır.
e- Halkına zulmeden yönetici, ateşten daha yakıcıdır.
f- Nâmerde muhtaç olmak, şiddetli karakıştan da-ha soğuktur.
g- Sabretmek de zehirden daha acıdır.” (İbn Ha-cer, age., s. 29)
7- Hz. Ali şöyle demiştir: “Allah’ın, Rasûlullah’ın ve Allah dostlarının sünneti üzerine olmayan kim-se, gerçekte hiçbir şeye sahip değildir.”
“- Allah’ın sünneti nedir?” denildi.
“- Sırrı gizlemektir” cevabını verdi.
“-Rasûlullah’ın sünneti nedir?” denildi.
“- İnsanlarla iyi geçinmektir” dedi.
“- Allah’ın dostlarının sünneti nedir?” denildi.
“- İnsanların eziyetlerine katlanmaktır” dedi. (İbn Hacer, age.,7).
